Zapalenie oskrzeli – objawy i leczenie

Przyczyny zapalenia oskrzeli

Ostre zapalenie oskrzeli zwykle wywołują wirusy, które wywołują też przeziębienie i grypę, tzn. wirus grypy A, grypy B, paragrypy, RSV, koronawirusy, adenowirusy i rynowirusy. Szacuje się, że bakterie przyczyniają się do maksymalnie 10 proc. zachorowań na zapalenie oskrzeli. Najczęściej schorzenie rozwija się wtedy w wyniku działania bakterii Bordetella pertussis, Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae, które powodują również zapalenie płuc.

Jak długo trwa zapalenie oskrzeli?

Wyróżniamy:

• ostre zapalenie oskrzeli – trwa krócej niż 3 tygodnie,
• podostre – objawy utrzymują się od 3 do 8 tygodni,
• przewlekłe – objawy występują dłużej niż 8 tygodni.

Zapalenie oskrzeli o charakterze ostrym często ustępuje całkowicie, bywa jednak, że przechodzi w zapalenie podostre (które może rozwinąć się także w wyniku np. przebycia krztuśca). Zapalenie oskrzeli przewlekłe rozwija się zaś przede wszystkim na skutek drażniącego działania szkodliwych czynników środowiskowych, np. dymu papierosowego, dymów spawalniczych, spalin, pyłu węgla, produktów spalania koksu etc.

Jakie są objawy zapalenia oskrzeli?

Najważniejszym objawem zapalenia oskrzeli jest długotrwały i wyjątkowo uciążliwy kaszel. Na początku choroby zazwyczaj jest to kaszel suchy, który sukcesywnie zamienia się w produktywny (potocznie zwany mokrym). Towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny śluzowej (o kolorze białawym) albo ropnej (żółtej lub zielonkawej), nieraz można zauważyć domieszkę krwi. Podczas kaszlu chorym często doskwiera uczucie duszności, dyskomfort w klatce piersiowej. Rozpoznanie zapalenia oskrzeli stawiamy po wykluczeniu zapalenia płuc, dlatego w pewnych przypadkach rozpoznanie stawia się dopiero po poszerzonej diagnostyce i wykluczeniu zmian w RTG klatki piersiowej.

Pozostałe objawy zapalenia oskrzeli zwykle są niespecyficzne. Należą do nich:

• gorączka – zdarza się, że zapalenie oskrzeli przebiega bez gorączki,
• złe samopoczucie i ogólne osłabienie (zwykle towarzyszą chorobie wywołanej przez wirusy grypy lub paragrypy),
• bóle mięśniowe i kostne,
• świszczący oddech (rzadko),
• katar,
• ból gardła i krtani.

Do lekarza należy zgłosić się bezzwłocznie, gdy w przebiegu choroby występują świszczący oddech, duszność albo bóle w klatce piersiowej, które nasilają się podczas wdechu. Nie wolno zwlekać z wizytą u specjalisty, jeśli wysoka gorączka (przekraczająca 38°C) trwa dłużej niż kilka dni lub inne objawy utrzymują się ponad tydzień.

Diagnostyka zapalenia oskrzeli

Z reguły badanie lekarskie ogranicza się do starannego badania fizykalnego. Pacjenci, u których podejrzewa się zapalenie płuc, kierowani są na badanie RTG klatki piersiowej. U niektórych chorych wykonuje się badania mikrobiologiczne określające, czy zapalenie oskrzeli wywołał wirus czy bakteria.

Opisując proces rozpoznania zapalenia oskrzeli, należy podkreślić konieczność różnicowania go z innymi jednostkami chorobowymi. Jeśli dokuczliwy kaszel utrzymuje się przez wiele tygodni, należy diagnozować pacjenta w kierunku: astmy, gruźlicy płuc, nowotworu płuc, niewydolności serca, rozstrzeni oskrzeli, mukowiscydozy, refluksu żołądkowo-przełykowego i innych.

Zapalenie oskrzeli u dzieci

Stany zapalne dróg oddechowych, którym towarzyszą objawy obturacyjne (czyli przede wszystkim odczucie duszności, będące skutkiem zaburzeń w przepływie powietrza przez drogi oddechowe), są wśród najmłodszych pacjentów bardzo częste. Niektóre dane wskazują, że nawet 50-60 proc. maluchów w wieku przedszkolnym doświadczyło co najmniej jednego epizodu obturacji (zwężenia oskrzeli). Skąd to wynika? Przyczyną są m.in. nie w pełni rozwinięty układ immunologiczny oraz niedojrzałość anatomiczno-czynnościowa dziecięcych dróg oddechowych. Nie da się jednak ukryć, że niektórzy pacjenci chorują częściej, co może wskazywać na wady rozwojowe układu oddechowego lub zaburzenia odporności, przy czym należy uspokoić rodziców – to dość rzadkie sytuacje.

Bardzo ważne są różnego rodzaju alergie, ponieważ obturacja oskrzeli może być jednym z pierwszych ich objawów (dopiero w późniejszym okresie alergie mogą manifestować się poza układem oddechowym).

Warto zatem pamiętać, że jeśli nasze dziecko często choruje na zapalenie oskrzeli, wskazana będzie diagnostyka w kierunku astmy oraz alergii. Tym bardziej, że towarzyszące im objawy są niemal takie same – kaszel, stridor (świszczący oddech), duszność – łatwo więc pomylić ze sobą wspomniane tu jednostki chorobowe, co może mieć niekorzystny wpływ na leczenie. Chodzi tu głównie o długość leczenia, bo astma wymaga terapii przewlekłej, która ma nie tylko łagodzić istniejący już stan zapalny, lecz także zmniejszać ryzyko jego zaostrzeń.

Czy stosuje się antybiotyk na zapalenie oskrzeli?

Antybiotyki w leczeniu zapalenia oskrzeli stosuje się bardzo rzadko, zwykle jeśli przesłanki kliniczne wskazują na etiologię bakteryjną (utrzymywanie się gorączki, brak poprawy po leczeniu objawowym). Nie są one wskazane w walce z infekcjami wirusowymi, a takie właśnie stanowi większość przypadków ostrego zapalenia oskrzeli (co więcej, towarzyszące zapaleniu oskrzeli wykrztuszanie żółtej plwociny wcale nie musi świadczyć o bakteryjnym pochodzeniu choroby).

Warto jednak podkreślić, że w szczególnych przypadkach wirusowego zapalenia oskrzeli lekarz może przepisać antybiotyk. Wskazaniem może być duże ryzyko nadkażenia bakteryjnego.

Zapalenie oskrzeli – leczenie objawowe

Leczenie objawowe stanowi podstawę leczenia infekcji wirusowych oraz uzupełnienie terapii zakażeń bakteryjnych. Są to sposoby, które sprawdzają się niemal w każdym przypadku zapalenia oskrzeli, chociaż należy oczywiście dostosować je do indywidualnych potrzeb chorego oraz towarzyszących mu objawów. O czym warto pamiętać?

• Pacjentom zaleca się przede wszystkim odpoczynek w domu.
• Wskazane może być przyjmowanie preparatów łagodzących kaszel i ułatwiających odkrztuszanie wydzieliny – pozwalają one przywrócić odpowiedni skład oraz gęstość wydzieliny oskrzelowej (głównie wskazuje się na szeroką grupę leków mukolitycznych).
• W celu obniżenia temperatury oraz zmniejszenia dolegliwości bólowych stosuje się środki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe – przede wszystkim na bazie paracetamolu lub ibuprofenu.
• Jeżeli choremu dokucza nieżyt nosa, stosuje się aerozole z lekami zmniejszającymi obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa.
• Pacjentom, którzy skarżą się na silne duszności i kaszel (tzn. wykazują objawy obturacji oskrzeli), zaleca się leki rozkurczające oskrzela – podaje się je w formie nebulizacji. Co ważne, o podaniu tego typu leków decyduje lekarz!

Jeżeli w przebiegu zapalenia oskrzeli występuje gorączka, należy pić duże ilości niegazowanych płynów, np. wody, naparów ziołowych – minimum 2-2,5 l dziennie. Należy zadbać również o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa chory – optymalny poziom waha się w granicach 45-65 proc. W jego utrzymaniu pomocne mogą być nawilżacze powietrza, częste wietrzenie oraz domowe metody, np. rozwieszanie mokrych ręczników na kaloryferach lub ustawianie przy nich naczyń z wodą.

Co jeszcze może pomóc? Ziołowe leczenie zapalenia oskrzeli

Pomoc w leczeniu towarzyszącego zapaleniu oskrzeli kaszlu mogą przynieść też leki ziołowe.Działanie wykrztuśne wykazują m.in. takie składniki aktywne ziół, jak saponiny, alkaloidy czy olejki eteryczne. Saponiny, charakteryzujące się działaniem wykrztuśnym, znajdują się m.in. w lukrecji. W korzeniu lukrecji znajdziemy też flawonoidy, które cechują się dodatkowym działaniem spazmolitycznym (rozszerzającym oskrzela). Korzeń lukrecji działa również przeciwzapalnie, a w kaszlu suchym – przeciwkaszlowo.

Prozdrowotne saponiny znajdują się także w bluszczu pospolitym. Ekstrakt z jego liści jest dodawany do różnych syropów (z tymiankiem, prawoślazem), które wykazują oba wspomniane już wyżej działania – wykrztuśne oraz spazmolityczne.

Jeśli chodzi o olejki eteryczne, wykrztuśnie działają m.in. te, zawarte w tymianku, anyżu, eukaliptusie i sośnie. W problemach dróg oddechowych szczególnie często stosuje się olejek tymiankowy, który pomaga nie tylko w problemie kaszlu mokrego i odkrztuszaniu wydzieliny, ma też działanie przeciwbakteryjne oraz spazmolityczne. Co ważne, jest substancją względnie bezpieczną, więc mogą ją stosować nawet mali pacjenci (chociaż lepiej, aby unikały jej kobiety w ciąży). Wskazaną formą podania są m.in. inhalacje – dodaje się 5-10 kropli olejku eterycznego do szklanki wrzącej wody, a następnie wdycha się uwalniane opary przez około 10 minut.